دانشنامه حافظ (نور)

شعر خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی

«شعر حافظ همه بیت‌ الغزل معرفت است آفرین بر نفس دلکش و لطف سخنش». کمتر ایرانی فارسی‌زبانی را می‌توان یافت که چند بیتی از حافظ را در خاطر نداشته باشد. اندک کسی است که مقام و منزلت این شاعر شیرین‌سخن را در شکوفایی فرهنگ و اندیشه انسانی نشناسد و سر تعظیم در مقابل عظمت او فرونیاورد. هرچند، رازهای پنهان و اندیشه بلند او را نمی‌توان از لابه‌لای غزل‌هایش شناخت، لیک تک‌تک ابیات و سروده‌هایش لبریز از ظرایف هنری، مضامین طنز، ولی مرموز، اصطلاحات عرفانی و زیبایی‌شناسی در حین استفاده از نکات بلاغی است. استفاده از تعابیر عرفانی در اوج شورآفرینی، آراستن سخن به آرایه‌های بدیعی، گزیده و خلاصه‌گویی، درآمیختن لطایف حکمی با نکات قرآنی و... همه و همه، از ویژگی‌های اوست و از وی یک شخصیت جهانی ساخته است.

خواجه شیراز، از میان همه عارفان شاعر، نه تنها بیشترین شرح‌ها و تفسیرها را متوجه گفتار خویش نموده، بلکه منتقدان، شاعران و نویسندگان بسیاری را در فهم مقصود جدی و حقیقی خود از آن سروده‌های ایهام‌آمیز که با چاشنی طنز نیز همراه است، مبهوت و سردرگم ساخته است.

در روزگار ما که قلمرو گسترش زبان فارسی از مرزهای جغرافیایی ایران فراتر رفته است، با اطمینان می‌توان گفت که ترجمه‌ها و شرح‌های دیوان حافظ به زبان‌های دیگر، چند برابر شرح‌های آن به زبان فارسی است و همچنان در گوشه و کنار دنیا، شارحان بسیاری، به نقد و بررسی و شرح این تحفه سحرآمیز، مشغولند و در این عرصه، گوی سبقت از یکدیگر می‌ربایند.

باید این نکته را متذکر شد که در باب نسخه‌های دیوان حافظ، از بین سی و پنج نسخه چاپی و بیش از چهل و چهار نسخه خطی، متأسفانه کاری اساسی و زیربنایی صورت نگرفته است و اکثر شارحان به‌جای آنکه در گزینش نسخه، کمال دقت و اهتمام را به خرج دهند، نسخه‌ای را بدون تفحص و دقت، مبنای تفسیر قرار داده‌اند و هرچه را که نتوانسته‌اند بفهمند، یا توجیه کرده‌اند و یا از کنار آن گذشته‌اند. در این آشفته‌بازاری که مدام نسخه‌های فراوان و مغلوط از دیوان حافظ با هزار و یک انگیزه درست و نادرست عرضه می‌گردد، از متولیان فرهنگی جامعه انتظار می‌رود که با استمداد از سخن‌شناسان محقق و متعهد، به این غائله خاتمه دهند.

برای اینکه بتوانیم از تمامی نقطه نظرات بزرگان صاحب‌نظر حوزه ادبیات فارسی، خاصه حافظ‌پژوهان، در این برنامه نرم‌افزاری چندرسانه‌ای، بهترین و بیشترین استفاده را برده باشیم، به حول و قوه الهی تلاش کرده‌ایم طرحی جامع برای کلیه سطوح مختلف علمی، اعم از حافظ‌پژوهان و اساتید رشته‌های مختلف دانشگاهی و حوزی و طلاب و دانشجویان و حتی دانش‌آموزان و علاقه‌مندان به شعر و ادب فارسی، در این برنامه ارائه نماییم.

به لطف پروردگار متعال، تدوین و تهیه پروژه‌ای چنین بزرگ، در شناخت و معرفی شخصیت حافظ شیرازی و اثر گران‌سنگ او، تحولی شگرف در عرصه پژوهش و تحقیق ایجاد خواهد کرد.

بی‌شک، انجام چنین کاری و رفتن به چنین راهی، دشوار و خطیر می‌نمود، لیک با توکل به حضرت دوست که همواره یاورمان بوده است و به سبب وجود استادان و ادیبان دانشمندی، همچون استاد فرزانه و علامه گران‌مایه، جناب حسین آهی (که از آغاز تا انجام، همواره مشاور و مشوق و مباشر ما بوده) و مسئولان دلسوز در این عرصه، این کار به سامان رسید.

در این برنامه نرم‌افزاری، سعی بر آن بوده که از بهترین و جامع‌ترین نسخه‌های دیوان حافظ استفاده شود؛ به همین منظور، از تمامی نسخه‌های کهن و جدید بازبینی به عمل آمده؛ در نتیجه، مقایسه‌ا‌ی بین نسخه‌های موجود، اعم از نسخه‌های چاپی که بالغ بر سی و پنج نسخه است و همچنین نسخه‌های خطی که در حدود چهل و چهار نسخه است، صورت گرفته است؛ نهایتا برای قرائت غزل‌ها، در این نرم‌افزار، نسخه علامه قزوینی و قاسم غنی با تصحیح خانلری و مقدمه ذو النور انتخاب شده است.